शिवीगाळ आणि मानसिक स्वास्थ्य Dr Rajendra Karambelkar… Part 5………..

शिवीगाळ एक चिंतन (भाग पाच)

शिवीगाळ आणि मानसिक स्वास्थ्य

एका गावात एक साधू बाबा रहात होते. एकदम सत्पुरुष. चांगले विचार, सात्विक भाव, चांगलं बोलणं इ.इ… बाबा म्हणण्यासाठी आवश्यक ते सर्व गुण त्यांच्यात होते. एकदा आश्रमात सजावट करायची होती म्हणून त्यासाठी भिंतींवर खिळे ठोकायचे होते. आश्रमातल्या सेवेकर्‍या ऐवजी बाबा स्वतःच कामाला लागले. बाबांचं खिळे ठोकण्याचं काम चालू होतं तिथे एक छोटा मुलगा त्यांचं काम नीट निरखून पहात होता. बाबांनी कौतुकाने विचारलं “बाळ, श्रमाचं महत्त्व समजून घेतोयस का ?” मुलाने थोडसं गोंधळून जावून उत्तर दिलं. ” नाही ? मला कुतूहल आहे की तुम्ही खिळा ठोकताना हातोडा चुकून तुमच्या अंगठ्यावर बसला तर तुम्ही कसं ओरडणार आहात आणि कोणत्या शिव्या घालणार आहात !”. अनपेक्षित उत्तराने बाबा चपापले. हातोडा अंगठ्यावर बसला…आणि क्षणार्धात वातावरण “आई…गं….×××, #@ ###, ×××××, ××××….” ने भरुन गेलं.

ज्या ज्या लोकांनी खिळे ठोकताना हातोड्याने आपल्या अंगठा ठेचला आहे ते सर्व जण माझ्या या विधानाशी सहमत होतील की ही घटना एक ‘शिवी-इमर्जंसी’ असते. मेडिकल इमर्जंसी सारखी. कणभर जास्तच अर्जंट. हातोड्याने अंगठा किंवा बोट ठेचलं गेलं की क्षणाचाही विलंब न करता किंचाळून शिव्या हासडणं केवळ अपरिहार्य असतं. पहिल्यांदा खिळा (साला, त्याचं डोकं किती लहान आहे/वाकला साला) मग हातोडा (साला, सटकला हातातून) मग आपलं नशीब (×××, कसा तो नेम चुकला इ.) आणि झालंच तर भिंतींवरचं प्लास्टर करणारा गवंडी (च्यायला त्याच्या, घराचं प्लास्टर केलंय का किल्ल्याचं?)…आळीपाळीने या सर्वांना साधारणपणे पाच एक मिनिटं शिव्या घातल्यावरच वेदना कमी होते.
दरवाज्यात बोट चेमटणं, पायाच्या अंगठ्याला ठेच लागणं (विषेतः त्याचं नख वाढवल्यावर), मोटारसायकलला किका (kicks) घालताना किक उलटी फिरून पायाच्या नडगीवर (shin of tibia) आपटणे…अशा अनेक घटना सांगता येतील की जिथे शिव्या ह्या ‘वेदनाशामक’ तर असतातच पण आपलाच हलगर्जीपणा स्वीकारायला मदतही करतात.

असा एक बाळबोध विचार जरूर ऐकायला मिळतो की अशी कोणतीच गोष्ट नाही किंवा काम नाही जे शिव्या न घालता करताच येत नाही. मान्य आहे. पण मी म्हणतो की शिव्या घालून काम केलं तर काय फरक पडतो ? ज्याची त्याची शैली ! काम पण झालं पाहिजे आणि मनाला पण बरं वाटलं पाहिजे ना ? खरं सांगा, एखाद्याला पोटतिडकीने शिवी घातल्यावर जे काही मानसिक समाधान मिळतं ते खरंंच अतुलनीय असतं की नाही ?

जेवढं एखाद्या व्यक्तीचं मानसिक स्वास्थ्य महत्त्वाचं तेव्हढंच समाजाचं सामाजिक स्वास्थ्य पण महत्त्वाचं.
सोसायटीच्या मिटिंग मधे अनुपस्थित सभासदांना सर्व संमतीने सामुदायिक पणे शिव्या घातल्यावर भले सोसायटीचा कोणताही प्रश्न सुटत नसेल पण उपस्थित सर्वांना ‘बरं वाटतं’ हे नक्की. राजकीय सभांमधून पण आपल्या विरोधी पक्षाला आणि विषेशतः त्यांच्या नेत्यांना शेलक्या शिव्या घातल्यावर वक्ते आणि श्रोते दोघेही खुश होतात. एकंदरीतच, नुसत्या शिव्या घालून कोणत्याही समस्येचा हल झाला नाही तरी आपण निर्भीडपणे आपली भडास सार्वजनिक रित्या काढली ह्यात सर्व जनता समाधानी असते.

सुदृढ समाजासाठी आणखीन एक गोष्ट पण महत्त्वाची आहे. एकमेकांबरोबर ॠणानुबंध जोडणं, नवीन नाती निर्माण करणं आणि ती टिकवणं हे पण तेवढंच महत्त्वाचं आहे. आता नवीन नाती जोडायची तर मनं जुळायला हवीत. थोडीफार का होईना मतं पण जुळायला हवीत. हे साध्य करायला चांगलं बोलणं जसं मदत करतं तसं मद्यपान पण मदत करतं. एकमेकांमधील फरक नाहीसे करायला मद्य हे जर रसायन मानलं तर शिवीगाळ करणं त्याच्याबरोबर एका catalystची भूमिका पार पाडत असतं. आता हेच पहा. तुम्हाला एखाद्या अनोळखी व्यक्ती कडून काम करून घ्यायचंय. धरून चालू की ती पंजाबी आहे. तुम्ही त्याच्या बरोबर बोलताना साधारण पणे प्रत्येक वाक्यात दोन ते तीन वेळा भेनजींची आठवण काढली तर तुमचं काम तर झालंच समजा. तो तुमचा मित्र पण होईल. मग त्याला दारू पाजा आणि बेहेनजीच्या नावाचा जप करत करत त्याच्या चौथ्या पेग नंतर (त्यापेक्षा कमी पिणं हे पंजाबी माणसासाठी कमीपणाचं/कमीपिण्याचं लक्षण आहे) जर तुम्ही त्याचा पाचवा पेग भरला तर तो तुमच्यासाठी जीव द्यायला पण तयार होईल. दारू विदेशी असेल आणि तुम्हीच बिल भरणार असाल तर सहाव्या पेग नंतर तो याच जन्मी काय पुढच्या जन्मात पण तुमच्यासाठी मरायला तयार होईल. पण हे सगळं फक्त दारू मुळे होत नाही तर शब्दा-शब्दागणिक केलेल्या शिव्यांच्या पेरणीमुळे सुद्धा.

शिवीगाळ ही वाईटच असते असं समजणार्‍या अज्ञ लोकांना शिवीगाळ ही एक प्रकारे, आजकाल ज्याला Icebreaker म्हणतात, तसं काम करून एक सशक्त समाज निर्माण करायला मदत करते हे कसं कळणार ?

‘मन मोकळं करणं’ हे मानसिक आरोग्यासाठी अतिशय आवश्यक आहे या सत्याचा विचार केला तर (अगदी) मनापासून शिवीगाळ करणे हे मानसिक आरोग्यास नक्कीच उपयुक्त आहे असं मानता येईल.

मनातल्यामनात कुढणाऱ्या व्यक्तींचे/रुग्णांचे मानसिक स्वास्थ्य सुधारण्यासाठी त्यांना शिवीगाळ करायला प्रोत्साहन देण्याच्या उपचार पद्धतीचे (अपशब्द चिकित्सा) अवलंबन करण्याची पद्धत पण विकसित व्हायला हवी. (आजकाल समलिंगी व्यक्ती coming out करतात आणि त्यांचं मानसिक दडपण दूर होतं तसं यांनीही सार्वजनिकरीत्या शिव्या घालायला सुरुवात केली तर त्यांचही outcome चांगलंच होईल.)
बरं. या पद्धतीचं प्रशिक्षण देण्यासाठी कोणत्याही तज्ज्ञ डॉक्टरची गरज पडणार नाही. पेशंटला शिकायला अवघड नाही. सहज वापरता येईल… आणि मुख्य म्हणजे शक्यतो प्रतिस्पर्ध्याने बत्तिशी घशात घातली नाही तर याला खर्च पण येणार नाही ! या चिकित्सेमुळे काही दुष्परिणाम (side effects) होऊ शकतील हे खरं आहे परंतू “If there are No Side Effects then there is even less chance for Good Effects” या न्यायानुसार त्या दुष्परिणामांकडे कानाडोळा करता येईल असं मला वाटतं.

शिव्या घातल्यामुळे जसं शिव्या घालणाऱ्याचं मानसिक स्वास्थ्य सुधारू शकतं तसं दुसर्‍यांनी घातलेल्या शिव्या खाऊन (किंवा त्यांनी केलेली निंदा स्वीकारून) शिव्या खाणाऱ्या व्यक्तीचा विकास करायला किंवा त्याला एक दिशा आणि मार्गदर्शनही मिळू शकतं.(निंदकाचे घर असावे शेजारी). सारांश, शिव्या किंवा निंदा ही चिकित्सा काहीवेळा द्विपक्षीय मानसिक आरोग्यास सुद्धा पूरक ठरू शकते. अशा प्रकारे एकमेकांच्या आई-बापाचा उद्धार हा समजोद्धारास सुद्धा हातभार लावू शकतो.

Laughter Club च्या धर्तीवर जर ‘शिवीगाळ मेळे’ आयोजित केले तर लोकांची मनं जास्त मोकळी होतील असं मला वाटतं.

डॉक्टर करंबेळकर राजेंद्र पु.
निगडी, पुणे.
(क्रमशः)